در این مطلب به وضعیت زنان کوییر در ساختارهای اجتماعی می‌پردازیم:
با نزدیک شدن به هشتم مارس و روز جهانی زنان بهتر است با دیدگاهی جدید به زنان نگریسته و از خود بپرسیم: آیا تعریف جامعی از زنان داریم یا بخشی از آنان را در حاشیه قرار می‌دهیم؟
یک تعریف زمانی جامع است که همه‌ی زنان را شامل شود. منظور از همه‌ی زنان؛ زنان کوییر، زنان ترنس، زنان رنگین پوست و زنان دارای معلولیت است. در روز جهانی زنان، به زنان دگرباش می‌پردازیم و چالش‌هایی را بررسی می‌کنیم که این زنان به‌طور روزمره با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند. در این مقاله تمرکز اصلی ما روی زنان کوییر – زنان ترنس و چالش‌های آن‌ها در جامعه است.
زنان کوییر یا دگرباش چه کسانی هستند؟
در قرن شانزدهم میلادی واژه‌ی کوییر (Queer) برای اولین بار در زبان انگلیسی استفاده شد. در ابتدا این واژه در نقش اسم به معنای عجیب و غیرعادی و در نقش فعل به معنای ظاهر شدن، حس کردن و یا رفتاری غیر عادی داشتن، بود. واژه‌ی کوییر به معنای همجنسگرا در قرن بیستم و اوایل ۱۹۲۲ بود که به کار گرفته شد. در نهایت از سال ۱۹۹۴ با وارد شدن مطالعات کوییر به دانشگاه‌ها، این واژه در معنای امروزی خود به معنای دگرباش مورد استفاده قرار گرفت. واژه‌ی کوییر یا دگرباش در واقع یک چترواژه‌ی (همه جانبه) است که برای افرادی به کار می‌رود که خود را همسوجنسیتی (Cisgender) و یا دگرجنس‌گرا (Heterosexual) نمی‌دانند.
افراد همسوجنسیتی کسانی هستند که جنسی (sex) که در بدو تولد به آن‌ها نسبت داده شده با جنسیت (Gender) آن‌ها منطبق است. دسته‌ی دیگری از افراد هستند که جنسیت آن‌ها با جنسی که در بدو تولد به آن‌ها نسبت داده شده متفاوت است. این دسته از افراد زیر چترواژه‌ی ترنس‌جندر قرار می‌گیرند و بخشی از افراد ترنس‌جندر خود را زن ترنس هویت‌یابی می‌کنند. به یاد داشته باشیم که افراد با هر جنسیتی می‌توانند گرایش‌های جنسی متفاوتی داشته باشند.
گرایش جنسی (sexual orientation) به کشش عاطفی و/یا جنسی افراد به یکدیگر گفته می‌شود. افرادی که زیر چترواژه‌ی کوییر یا دگرباش قرار می‌گیرند، ممکن است گرایش‌های جنسی متفاوتی از جمله هم‌جنسگرایی، دوجنسگرایی، همه‌جنسگرایی و.. داشته باشند. گرایش جنسی می‌تواند در طول عمر یک شخص ثابت و یا سیال باشد.
دو دسته‌ای که پیش‌تر معرفی کردیم، تنها بخشی از چترواژه‌ی کوییر را پوشش می‌دهند. افراد زیاد دیگری هستند که تحت این چترواژه‌ی قرار دارند؛ اما هویت جنسی و جنسیتی آن‌ها متفاوت از توضیحات بالاست.
ساختارهای اجتماعی چه چالش‌هایی را برای زنان ایجاد می‌کنند و زنان کوییر چگونه قربانی این چالش ها می‌شوند؟
ساختارهای اجتماعی مجموعه‌ای از باورها هستند که افراد آن‌ها را به عنوان واقعیت می‌پذیرند. برای مثال فرق تکه‌های کاغذ با اسکناس‌های پول باوری است که ما به ارزش اسکناس پول داریم. یعنی ارزش پول را به عنوان یک ساختار اجتماعی باور کرده‌ایم. بخش بزرگی از چالش‌هایی که زنان در اجتماع با آن‌ها مواجه می‌شوند، نتیجه‌ی همین ساختارهای اجتماعی و باورهای اشتباه است.
تعریف عموم از یک زن برابر است با زن دگرجنس‌گرا، همسوجنسیتی و سفیدپوستی که در نقش‌های سنتی فرو رفته است. به نوعی ما باور کرده و پذیرفته‌ایم که تنها زمانی می‌توانیم شخصی را زن بدانیم یا او را با ضمایر زنانه She/her صدا کنیم که دگرجنس‌گرا باشد و اندام جنسی متنسب به زنان داشته باشد. در اکثر مواقع هم زمانی که او را در ذهن خود تصور می‌کنیم، رنگ پوستش سفید و بدون معلولیت است. اما آیا با این دید ما همه‌ی زنان را در نظر گرفته‌ایم؟ نه!
ساختارهای قالبی و هترونرماتیویتی
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌رو برای زنان کوییر همین ساختار اجتماعی یا قالبی است که در آن جای نمی‌گیرند. جامعه‌ی هترونرماتیو نه تنها تلاشی برای پذیرفتن زنان دگرباش نمی‌کند؛ بلکه حاضر به تغییر قالب پوسیده و مردسالارانه‌‌ی این تعریف هم نیست. زنان دگرباش، زنان ترنس، زنان همجنسگرا، زنان دوجنسگرا، زنان همه‌جنسگرا، زنان رنگین پوست و زنان دارای معلولیت هم زن هستند و بدنی که در آن متولد شده‌اند، جنسیت فردی که دوست می‌دارند، تناژ رنگ پوست و توانایی یا عدم تواناییشان هیچ از طبیعت زنانه‌ی آن‌ها کم نمی‌کند.
اساساً درک این موضوع برای جامعه‌ی مردسالار امروزی سخت است. زیرا ساختارهای اجتماعی در بطن جامعه شکل می‌گیرند. اگر بخواهیم آن‌ها را از اجتماع جدا کرده و به هر کدام به تنهایی و در انزوا نگاه کنیم، این ساختارها کاربرد خود را از دست می‌دهند. اما شکستن ساختارهای اجتماعی زمانی پیچیده‌تر می‌شود که ظلم وارد شده به زنان چندلایه یا اینترسکشنال باشد. یعنی فرد علاوه بر اینکه باید با ساختار اجتماعی یا باور عمومی اشتباه مبارزه کند، باید ظلم و ستم افزوده‌ای را هم برای بخش دیگری از هویتش تحمل کند. برای مثال یک زن ترنس دوجنسگرای رنگین پوست؛ علاوه بر اینکه مجبور است به دلیل اینکه جامعه او را به عنوان زن به رسمیت نمی‌شناسد با ساختار اجتماعی زن بودن مقابله کند، باید با دوجنسگراستیزی و نژادپرستی هم مقابله کند.
اگرچه ساختارهای اجتماعی در جهان امروز برپایه‌ی مرد سالاری و در ستایش دگرجنسگرایی است؛ اما نباید فراموش کنیم که زنانگی زنان کوییر گاهی حتی توسط زنان همسوجنسیتی و دگرجنس‌گرا هم به رسمیت شناخته نمی‌شود. به همین دلیل است که زنان دگرباش ظلم و سختی‌های عمیق‌تری را نسبت به زنان در حاشیه رانده شده‌ی دیگر حس می‌کنند.
همه زنان
چالش دیگری که زنان دگرباش با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، حقوق برابر با زنان دیگر است. در پنج سال گذشته نزدیک به ۴۱٪ از افراد دگرباش مورد آزار جنسی در محل کار قرار گرفته‌اند. این آزارها شامل آزارهای کلامی، اخراج و از دست دادن شغل به دلیل گرایش جنسی‌اند. با اینکه در کشورهای غربی قوانینی برای دفاع از حقوق دگرباشان وجود دارد؛ اما همچنان درصد زیادی از آنان شاهد رفتارهای تبعیض‌آمیز و نژادپرستانه هستند.
مجموعه‌‌ی رفتارهای دگرباش‌ستیزانه در کنار نبود قانون حمایت از دگرباشان سبب می‌شود که افراد این جامعه به ویژه زنان ترنس مورد تبعیض بیشتری قرار بگیرند. زنان دگرباش در فضای کار، مدرسه، بیمارستان و به طور کلی در جامعه تنها به دلیل هویتشان مورد آزار جنسی و بدرفتاری قرار می‌گیرند. در مقاله‌ای که در دسامبر سال ۲۰۲۰ در مجله‌ی فوربز منتشر شد آماری نگران‌کننده از میزان امید به زندگی افراد دگرباش می‌دهد. از سی‌و‌پنج هزار دگرباش حاضر در مصاحبه، ۴۲ درصد آن‌ها حداقل یک‌بار سابقه‌ی تلاش برای خودکشی داشته‌اند که ۸۸ درصد از آن‌ها رنگین پوست بوده‌اند.
تلاش‌های جهانی برای رفع تبعیض
در اوایل ۱۹۹۰ سازمان ملل متحد گروهی را برای ایجاد قوانین حمایت از حقوق دگرباشان گرد هم آورد که پنج هدف اصلی را دنبال می‌کنند:
- محافظت از افراد دگرباش در برابر خشونت‌های همجنسگراستیزانه و ترنس‌ستیزانه.
- پیشگیری از درمانهای غیر انسانی خشن و شکنجه‌وار بر افراد کوییر.
- از بین بردن قوانین جرم‌انگارانه برای افراد دگرباش و ترنس.
- ممنوع کردن تبعیض بر اساس گرایش‌جنسی و هویت‌جنسیتی.
- حفاظت از آزادی بیان و صلح موجود در جامعه دگرباش.
با وجود اینکه وضع این قوانین به نفع افراد کوییر است اما اجرای این قوانین در جوامع مردسالارانه بسیار سخت است. به همین دلیل است که افراد کوییر همچنان با تبعیضات مختلف و مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند. یکی از اقداماتی که در روز جهانی زنان می‌تواند گامی به سمت رفع تبعیض علیه زنان دگرباش باشد، پذیرش زنانگی آن‌هاست. زنان دگرباش حق دارند و باید مانند سایر زنان، در این روز مورد توجه قرار گرفته، فضا اشغال کنند و صدایشان را به گوش همه برسانند.
نویسنده: رومی اختری
