رضایت در رابطه جنسی به چه معناست؟
از آغاز جنبش می‌تو جهانی و در ادامه آن جنبش «من هم» ایرانی و مبحث آزار و خشونت جنسی به مفهوم «رضایت» پرداخت.
در این مسیر همواره تکرار شد که آنجا که «رضایتی» در کار نباشد حتما فشار، آزار و خشونتی در به کار بستن عمل جنسی اتفاق افتاده است. در این یادداشت به مفهوم رضایت در بستر مساله خشونت جنسی می پردازم و تلاش می‌کنم مفهوم رضایت در عمل جنسی را از چند زاویه بررسی کنم.
رضایت در رابطه با مساله جنسی یعنی چه؟
تعریف مفهوم رضایت در بستر مساله جنسی به نظر ساده است.
رضایت در این بستر یعنی رابطه جنسی در فضایی صورت بگیرد که افراد درگیر همگی مایل به برقراری عمل جنسی با یکدیگر باشند و در این رابطه تحت هیچ نوع فشاری قرار نگیرند. اما این تعریف ساده صورت‌بندی‌های پیچیده‌تری نیز دارد. پیچیدگی مساله رضایت در بستر عمل جنسی به این معناست که این تعریف ساده نمی‌تواند در همه حال بدون روشن کردن مفهوم رضایت در عمل جنسی بین افراد با موقعیت‌های متفاوت یکی باشد. به عنوان مثال در حین برقراری عمل جنسی میان فرد بزرگسال و فرد کودک، هر نوع عمل جنسی که از طرف فرد بزرگسال با فرد کودک صورت می‌گیرد ، مطابق استاندارد‌های جهانی، خشونت جنسی تلقی می‌شود. به این دلیل روشن و مشخص که رابطه قدرت میان کودک و بزرگسال به شکلی است که کودک حتی اگر مخالفتی نشان ندهد، در واقع در حین عمل جنسی فرد بزرگسال بر روی خودش، مورد خشونتی از نوع فریب، سو استفاده و اعمال قدرت فرد بزرگسال به کودک قرار گرفته است. همین پیچیدگی در موضوع رابطه و عمل جنسی میان معلم و شاگرد، استاد و دانشجو و کارفرما و کارگر نیز برقرار است.
بدین معنا اگر بخواهیم مساله رضایت در روابط جنسی را تعریف کنیم، لاجرم باید مساله قدرت در روابط را نیز مد نظر قرار بدهیم. به عنوان مثال در قوانین کیفری آلمان، هر نوع عمل جنسی فرد بزرگسال نسبت به کودک در زمره آزار، سو استفاده، تجاوز و به طور کلی خشونت جنسی دسته بندی می‌شود. همینطور بر اساس همین قوانین، رابطه گرفتن عاطفی و جنسی میان معلم و شاگرد جرم است و در رابطه استاد/دانشجو و معلم/شاگرد زمانی که هر دو بالغ باشند نیز تا زمانی که رابطه معلمی و شاگردی یا استادی و دانشجویی برقرار است مسولیت جزایی و پیامد‌های شغلی مربوط به جرم‌انگاری این رابطه متوجه معلم یا استاد است. به یک دلیل روشن و ساده، که میزان قدر معلم و استاد برای شاگرد یا دانشجو به حدی بالاست که می‌تواند عملا دانشجو یا شاگرد را در شرایطی قرار بدهد که نتواند به روشنی «نه» بگوید.
چرا مفهوم رضایت با مساله قدرت پیوند می‌خورد؟
بر خلاف بسیاری از انگاره‌های رایج در رابطه با مساله خشونت جنسی، خشونت جنسی معمولا در رابطه با میل و نیاز جنسی صورت نمی‌گیرد، بلکه خشونت جنسی نوعی «اعمال قدرت» به واسطه عمل خشونت‌آمیز جنسی است.
به همین دلیل گروه‌های اجتماعی که عموما مورد خشونت جنسی هستند، به نحوی حامل قدرت اجتماعی کمتر نیز هستند یا قرار است به واسطه عمل خشونت جنسی به آنها قدرت نمایی شود. مثال: خشونت جنسی به کودکان، افراد دارای معلولیت، خشونت جنسی به زنان و اقلیت‌های جنسی و جنسیتی به عنوان گروه‌هایی که عاملیت جنسی از آنها گرفته شده است. خشونت جنسی مورد استفاده در جنگ‌ها و زندان‌ها برای قدرت نمایی و شکنجه. دو موضوع باید مورد نظر باشد: یک خود خشونت جنسی در خودش حامل قدرت‌نمایی از منظر جنسی و معمولا با اهداف فراجنسی است. دو خشونت جنسی امری بسیار مردانه است، بدین واسطه که معمولا مردان دگرجنسگرای سیس(همانجنسیتی) حامل عامل جنسیتی در جهان مردسالار هستند و بدین واسطه نیز اعمال قدرت میکنند. رابطه رضایت با این مساله در این است، که آنجایی که رضایت مهم و ضروری در نظر گرفته شود، نیازی به اعمال قدرت نیست. پس خشونت جنسی از اساس با رضایت در تعارض با قدرت‌نمایی در پیوند است.
مفهوم رضایت در رابطه با مساله آزار جنسی در محیط کار
همانطور که می‌دانیم، رابطه قدرت در فضای کاری نیز خصوصا بر زنان و دیگر اقشار آسیب‌پذیر خشونت جنسی حاکم است.
می‌دانیم که روابط قدرت فرای مساله جنسی نیز در راوبط کاری و محیط کاری حاکم هستند. به این معنا مفهوم رضایت در پیوند با محیط کاری، به نوعی از ساز و کارهای ارتباطی درون محیط کاری پیوند می‌خورد که به دنبال خنثی کردن مساله قدرت نمایی در حین رابطه گیری با همکار و فردی با مرتبه کاری پایینتر در محیط کاری هستند. به عنوان مثال در محیط‌های کاری که مساله قدرت و مساله رضایت برای رابطه کاری همزمان در نظر گرفته می‌شوند، پروتوکل‌های مشخص کاری وجود دارند که شیوه ارتباط‌گیری و مراوده صحیح بدون پیام آزارجنسی را روشن میکنند. این پروتوکل‌ها همینطور معمولا به دنبال ساده کردن گزارش‌های خشونت جنسی استخدامیان آن محیط کاری هستند. مجموعه این تعریف‌های «پیش‌گیرانه» و «حامل پیامد» برای خشونت‌دیدگان و خشونت‌گران جنسی قرار است فضای کاری را به سمت کمتر امن بودن برای خود مساله خشونت جنسی ببرد. همینطور پرتوکول‌های مربوط به مساله خشونت جنسی در محیط کار برای در نظر گرفتن موضوع رضایت، فقط در خود شرکت‌ها و ادارات کاری تعریف نشده‌اند، بلکه سندیکاهای حقوق کارکنان و کارگران نیز برای استخدامیان پرتوکول‌هایی مربوط به مساله خشونت جنسی منتشر کرده‌اند و به آنها روش‌های پیگیری مساله خشونت جنسی در محیط کار و مرزهای پیشروی از حد رضایت افراد را روشن کرده‌اند.
نمونه پروتوکل‌های حمایتی از آزاردیدگان جنسی در سندیکای داروخانه‌ها در آلمان
به عنوان مثال سندیکای داروخانه‌ها در آلمان با نام « آدکسا»[1] در پروتوکلی که رابطه با مقررات در برابر خشونت جنسی در محیط کار منتشر کرده است نوشته است:
«کارشناسان در اداره ضد تبعیض دولت به خشونت دیدگان جنسی هشدار می‌دهند که مشکل را در خود جستجو نکنند. برای عاملان خشونت جنسی روشن است که دارند مرزی را زیر پا می‌گذارند. همین پرتوکول در توصیف خشونت جنسی و رد کردن مرزهای رضایت چنین موراد مشخصی را به عنوان آزار در محیط کاری نام می‌برد:
– نزدیکی بدنی همراه با فشار
ـ تقاضا برای عمل‌های جنسی که فرد به آنها تمایل ندارد مثل «بشین روی زانوم»
ـ تماس‌های بدنی ظاهرا اتفاقی (نه فقط به سینه یا پشت افراد)
ـ شوخی‌های شرم‌زا یا بازی‌های رفتاری کلامی جنسی
ـ خیره شدن به یقه باز افراد
ـ نگهداری و استفاده از وسایل پورنوگرافیک در محل کار
این پرتوکول در رابطه با اعمال خشونت جنسی از طرف مشتری، همکار و یا حتی خود کارفرما روش‌های مقابله زیر را به این استخدامیان توصیه می‌کند:
تعیین مرزها: به فرد مورد نظر بگویید که به واسطه رفتارش احساس ناامنی می‌کنید
کمک خواستن: به کارفرما، خصوصا وقتی مشتری آزارگر است، و همینطور همکاران معتمدتان که حضور دارند اطلاع بدهید
مستند کردن: پرتوکلی تهیه کنید تا موارد خشونت مستند شوند
قدم‌های بعدی: اگر کارفرمای شما عکس العمل نشان نداد یا خود آن کسی است که شما را آزار می‌دهد، سعی کنید خارج از محیط کاری در سندیکاها دنبال حمایت باشید. اگر شما عضوی از سندیکای ما هستید و در محل کار خود (داروخانه) مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اید لطفا به قسمت حقوقی ما مراجعه کنید.
نویسنده: مینا خانی
[1] https://www.adexa-online.de/aktuelles/detailansicht/news/massnahmen-gegen-sexuelle-belaestigungen-am-arbeitsplatz-richtig-reagieren-hilfe-suchen/
هنگامی که فردی در محیط کار مورد آزار جنسی قرار می‌گیرد عدم واکنش دیگران که مانند او تجربه آزار داشته می‌تواند بر تصمیم او برای اعتراض تاثیر بگذارد، برای آگاهی بیشتر درباره این مشکل به لینک مقاله آزارگران ماندند و ما حذف شدیم در مجله آکادمی چراغ مراجعه نمایید.
